Umieszczanie postanowień dotyczących zakazu konkurencji jest powszechną praktyką w umowach z programistami, w tym współpracującymi w ramach umów B2B. Nie minę się z prawdą, twierdząc, że te postanowienia są jednymi z najczęściej negocjowanych w praktyce. Z jednej strony firmy z branży IT (niezależnie od tego czy będą to software house’y, kontraktornie, studia etc.) chcą zabezpieczyć swoje uzasadnione interesy. Z drugiej jednak programiści nie chcą mieć „związanych rąk” i zastanawiać się, czy mogą daną działalność swobodnie prowadzić czy też będzie wiązało się to z negatywnymi dla nich konsekwencjami.
O zakazie konkurencji pisałem już częściowo tutaj. W dzisiejszym krótkim wpisie postaram się to problematyczne zagadnienie bardziej przybliżyć.
1. Działalność konkurencyjna to?
W praktyce wiele problemów sprawia precyzyjne określenie, co stanowi działalność konkurencyjną. Znaczną pomocą w zdefiniowaniu działalności konkurencyjnej nie będą ani kodeks pracy ani też inne ustawy, które obejmują problematykę konkurencji.
A co z zasadą swobody umów? Czy w związku z nią umowa z programistą może zupełnie dowolnie definiować działalność konkurencyjną?
Zgodnie z art. 3531 Kodeksu cywilnego:
Strony zawierające umowę mogą ułożyć stosunek prawny według swego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze) stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego.
Jak widać swoboda jest jednak mimo wszystko ograniczona. W jaki sposób? To będzie już zależało od konkretnej sytuacji. Odwołując się do treści wyroku Sądu Najwyższego z 5 marca 2019 r., sygn. II CSK 58/18 można stwierdzić, że:
niedopuszczalne jest krępowanie swobody gospodarczej przedsiębiorcy w takim stopniu, że traci on w całości albo istotnej części swą niezależność
I dalej:
O tym, czy wynikające z nich skrępowanie swobody dłużnika jest nadmierne (wywołuje skutek dławiący) i z tego względu niedopuszczalne, decyduje całościowa ocena, w ramach której należy uwzględnić z jednej strony zakres dotychczasowej i potencjalnej działalności dłużnika, a z drugiej – zakres przedmiotowo-podmiotowy, geograficzny i czasowy zakazu, surowość towarzyszącej jego naruszeniu sankcji oraz ewentualne dodatkowe korzyści czerpane przez dłużnika
Co wyłania nam się z tego obrazu? Na pewno będzie to konieczność dostosowania umowy do konkretnej sytuacji. Tak jak w mojej ocenie zrozumiałe będzie oczekiwanie kontraktorni, by jej współpracownik nie zdecydował się realizować usług na rzecz klienta końcowego z jej pomięciem, tak już nieprawidłowe będzie uniemożliwienie współpracownikowi rozpoczynanie projektów dla innych podmiotów, posiadających odrębnych klientów, działających na innym rynku czy też w innych technologiach.
2. Okres trwania zakazu konkurencji
Tak jak to często w prawie bywa, tu również wszystko zależy od okoliczności. W praktyce najczęściej spotykam się z zakreślaniem zakazu konkurencji na 6 do 12 miesięcy.
Czy uzasadnione może być przyjęcie krótszego okresu? Widzę taką możliwość, jeżeli istnieje niskie ryzyko dla firmy IT i będzie mogła ona w stosunkowo krótkim okresie zastąpić programistę po rozwiązaniu z nim umowy. Częściej jednak okres ten będzie wydłużany. Moim zdaniem zakaz konkurencji przewidziany na dłużej niż 24 miesiące wymagać będzie jednak uzasadnienia. Firma, która chce wprowadzić taki dłuższy zakaz bez wynagrodzenia musi także uwzględnić potencjalne ryzyko, o którym niżej.
3. Odszkodowanie za przestrzeganie zakazu konkurencji
Zagadnienie odszkodowania za przestrzeganie zakazu konkurencji w umowie B2B nie jest uregulowane w przepisach. To istotna różnica względem umowy o zakazie konkurencji zawartej na czas po ustaniu umowy o pracę.
Konieczne jest w związku z tym oparcie się na wnioskach sądów, które, jak można zauważyć poniżej, nie zawsze są jednolite.
I tak:
- W wyroku Sądu Najwyższego z dnia 11 września 2003 r. (sygn. akt III CKN 579/01) wskazano, że
Nie można bowiem uznać, aby zgodne było z zasadami współżycia społecznego zobowiązanie zleceniobiorcy do niepodejmowania działalności konkurencyjnej przez trzy lata po ustaniu umowy, bez jakiegokolwiek ekwiwalentu.
- Sąd Apelacyjny w Łodzi w wyroku z dnia 27 lutego 2017 r. (sygn. I ACa 855/16) przyjął z kolei, iż
zastrzeżenie w umowie prawa wyłączności, będącego w istocie swoistym zakazem konkurencji, w sposób który bezterminowo i bez żadnego ekwiwalentu ogranicza swobodę działalności gospodarczej jednej ze stron umowy i ustanowienie kary umownej za złamanie tego zakazu, należy uznać za nieważne w świetle przepisu art. 3531 k.c.
Z drugiej strony:
- Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 5 grudnia 2013 r. (V CSK 30/13) uznał, że
Klauzula konkurencyjna bez ekwiwalentu, przy zastrzeżeniu kary umownej za jej naruszenie, mimo braku symetrii nie traci sensu gospodarczego i mieści się w granicach lojalności kontraktowej.
- Podobnie w wyroku z 5 marca 2019 r. (sygn. II CSK 58/18) Sąd Najwyższy przyjął, iż
Nie budzi też obecnie wątpliwości, że samoistną przesłanką skuteczności zakazu konkurencji nie jest każdorazowo uzgodnienie odrębnego wynagrodzenia.
Osobiście uważam, że w zdecydowanej większości przypadków, jeżeli odszkodowanie nie zostało przewidziane w umowie, to takie odszkodowanie trudno będzie uzyskać w postępowaniu sądowym. W związku z tym, jeżeli zakres obowiązującego Cię zakazu jest szeroki, postaraj się wynegocjować odpowiednie odszkodowanie w samej umowie. Jego wysokość – do czego już pewnie przyzwyczaiłem – również będzie zależna od okoliczności. W przypadku zakazu konkurencji po ustaniu stosunku pracy progiem minimum jest 25% wynagrodzenia otrzymanego przez pracownika przed ustaniem stosunku pracy przez okres odpowiadający okresowi obowiązywania zakazu konkurencji. Nic jednak nie stoi na przeszkodzie, żeby wynagrodzenie w Twoim przypadku było wyższe.
4. Podsumowanie
Jak widzisz kwestia zakazu konkurencji w umowie B2B nie jest zagadnieniem łatwym.
Istotne jest przede wszystkim odpowiednie, w zależności od danej sytuacji, uregulowanie samej definicji działalności konkurencyjnej oraz okresu trwania zakazu.
Jeżeli po przeanalizowaniu swojej umowy dojdziesz do wniosku, że potrzebujesz pomocy z analizą i wprowadzeniem modyfikacji do przewidzianego w niej zakazu konkurencji, zapraszam do kontaktu. Na tej stronie znajdziesz informacje, jak mogę Ci pomóc.
